Σπήλαιο Σκοτεινής Θαρρουνίων

«Η σπηλιά Σκοτεινή» είναι ένα σπήλαιο το οποίο βρίσκεται στη θέση «κακαλίτσα» σχεδόν στην κορυφή της πλευράς, μιας απότομης και ασυνήθιστης σε ομορφιά χαράδρας ενός ασβεστολιθικού βουνού με ύψος 440 μέτρα. Στην κορυφή του βουνού της άλλης πλευράς της χαράδρας βρίσκεται ερειπωμένος Ενετικός πύργος, στα πόδια του οποίου είναι κτισμένο το ωραίο παλιό εκκλησάκι του «Αγιονικόλα», που πρόσφατα ανακαινίστηκε με πρωτοβουλία του γιατρού Νίκου Γιαννούλη και εγκαινιάστηκε από τον Μητροπολίτη Καρυστίας και Σκύρου κ Σεραφείμ. Η συνολική εικόνα της χαράδρας, των δύο κορυφών- κακαλίτσας και Αγιονικόλα – και του ρέματος χόνδρου, είναι φαντασμαγορική και η επιβλητικότητα του τοπίου εντυπωσιακή.
Η Σκοτεινή ήταν σπήλαιο γνωστό για του κατοίκους των Θαρρουνίων από τότε που κατοικήθηκε η περιοχή, αλλά ανακαλύφθηκε επίσημα το 1974 και εξερευνήθηκε από τον γιατρό και ερευνητή Θεόδωρο Σκούρα. Στη συνέχεια στις 30 Ιουνίου 1986 άρχισε αρχαιολογική ανασκαφή, υπό την εποπτεία του εφόρου αρχαιοτήτων Χαλκίδας κ. Αδαμαντίου Σάμψων με τη συνεργασία της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας. Η ανασκαφή αυτή από Έλληνες ήταν ασυνήθιστη στα ελληνικά δεδομένα για δύο λόγους. Ο πρώτος ήταν ότι το σπήλαιο έχει διαστάσεις 62χ60 μέτρα, που χρησίμευε σαν κατοικία από τους νεολιθικούς τουλάχιστον χρόνους και ο δεύτερος – που πρόσθεσε ενδιαφέρον στην περίπτωση – ότι έγινε με χρηματοδότηση του μικρού και φτωχού χωριού, με τη συμπαράσταση των Θαρρουνιατών και του Εκπολιτιστικού Επιμορφωτικού και Εξωραϊστικού Συλλόγου των Απανταχού Θαρρουνιατών «Η Πρόοδος».
Μέσα στη Σκοτεινή ανακαλύφθηκε πανίδα Πλειστόκαινης περιόδου όταν ζούσε ο άνθρωπος της Μέσης Παλαιολιθικής περιόδου, που ήταν κυνηγός αγρίων προϊστορικών ζώων. Βρέθηκαν επίσης οστά πολλών ζώων μεταξύ των οποίων και ένα απολιθωμένο μηριαίο οστό, που ανήκει στο Ημιόρθιο Ελληνοπίθηκο, ο οποίος έζησε πριν από ένα εκατομμύριο χρόνια και είναι πιο εξελιγμένος από του Δρυοπίθηκους και τους Μεσοπίθηκους, αντιπρόσωποί τους έχουν βρεθεί στον Ελλαδικό χώρο (Μακεδονία, Πικέρμι κ.α.). Στις κοιλότητες των βράχων βρέθηκαν εστίες φωτιάς των σπηλαιανθρώπων και είδη λατρευτικής φύσης (αγγεία και πήλινα ειδώλια), που μαρτυρούν, πως το σπήλαιο της Σκοτεινής υπήρξε τόπος λατρείας και ταφής των νεκρών. Ήλθαν στο φως πλήθος από ευρήματα της περιόδου 5300-3400 π.χ. και δύο ανθρώπινοι σκελετοί της νεολιθικής περιόδου. Εντύπωση προκαλούν ένα σπάνιο αποτύπωμα υφάσματος ή κεντήματος πάνω σε όστρακο, όπως επίσης και αποτυπώματα πλέγματος καλαθιού στη βάση μεγάλων άβαφων αγγείων.
Αξίζει να σημειωθεί πως έξω από το χώρο της σπηλιάς βρέθηκαν εργαλεία, μυλόλιθοι και όστρακα κεραμικής σημάδια ύπαρξης νεολιθικού οικισμού. Ο οικισμός αυτός δίπλα στο σπήλαιο φανερώνει πως η «Σκοτεινή» στα νεολιθικά χρόνια χρησίμευε ως κατοικία, εποχιακά ή περιστασιακά. Στον ίδιο περίπου χώρο έξω από τη σπηλιά επισημάνθηκε και εργαλείο της μέσης παλαιολιθικής εποχής, εύρημα που είναι ένδειξη πως σε βαθύτερα στρώματα της σπηλιάς πρέπει να βρίσκονται ίχνη κατοίκησης από τους παλαιολιθικούς χρόνους, που αν επαληθευτεί, η «Σκοτεινή» θα χρησίμευε και για μόνιμη κατοικία.